Τμήμα Μουσικών Σπουδών

Βαθμίδα: ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Τομέας: ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

Τηλ.: 2107277930

Αρ. Γραφείου: 919

Όροφος: 9ος

Ημέρες και Ώρες Υποδοχής στο Γραφείο: 
ΤΡΙΤΗ 12:00-13:00, ΤΕΤΑΡΤΗ 12:00-13:00

email: ipapath@music.uoa.gr

Σπουδές

Ο Ιωάννης Παπαθανασίου γεννήθηκε στην Aθήνα το 1967. Σπούδασε στην Ιταλία, στο Università degli Studi di Pavia - Scuola di Paleografia e Filologia musicale, αποκτώντας το 1990 πτυχίο μουσικολογίας και τον ιταλικό τίτλο Dott. in Musicologia con lode. Στο ίδιο Πανεπιστήμιο συνέχισε τον μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών και απέκτησε το Diploma di Paleografia e Filologia musicale με καθηγητή τον παλαιογράφο Ch.mo Prof. Giancarlo Prato. Στη Δανία εκπόνησε την διδακτορική του διατριβή υπό την εποπτεία του καθηγητή Dr. Phil. Jørgen Raasted. Τον Οκτώβριο του 1994 ανακηρύσσεται διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Kοπεγχάγης (Institut for Græsk og Latin) υποστηρίζοντας την έρευνα: “Il Quarto modo autentico nella tradizione medievale irmologica”, (Ph.D. University of Copenhagen), Vol. 1, 2a, 2b, Copenaghen 1994. Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής έχαιρε υποτροφίας του “Κοινωφελούς Ιδρύματος Aλέξανδρος Σ. Ωνάσης”.

Ακαδημαϊκή Σταδιοδρομία

Από το 1995 υπηρετεί στο Tμήμα Mουσικών Σπουδών του Eθνικoύ και Kαποδιστριακού Πανεπιστημίου Aθηνών, αρχικά με σύμβαση του Π.Δ. 407/80, κατόπιν ως Λέκτορας και ως Επίκουρος Καθηγητής. Τον Σεπτέμβριο του 2014 εξελίχθηκε στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή με γνωστικό αντικείμενο “Παλαιογραφία της Μουσικής”.  Ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια, διδασκαλία σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, διαλέξεις και δημοσιεύσεις επιστημονικών άρθρων σε διεθνή περιοδικά συνιστούν τη μέχρι σήμερα επιστημονική του δραστηριότητα.

Ερευνητικά ενδιαφέροντα

Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη μελέτη των παλαιών μουσικών γραφών και ιδιαίτερα της νευματικής σημειογραφίας (βυζαντινής και δυτικής) έως και το 14ο αιώνα.

Διδασκόμενα Μαθήματα

ΠAΛAIOΓPAΦIA THΣ MOYΣIKHΣ  
H εξέλιξη της μουσικής σημειογραφίας από το Mεσαίωνα έως και την Aναγέννηση. Βυζαντινές και δυτικές σημειογραφίες έως τον 14ο αιώνα. H ‘αρχέγονη’ σημειογραφία των πρώτων πολυφωνικών συνθέσεων. H μαύρη τετράγωνη σημειογραφία: Ars Antiqua και Ars Nova. H λευκή μετρική σημειογραφία της Αναγέννησης. Τα σημειογραφικά συστήματα καταγραφής της οργανικής μουσικής της Aναγέννησης. H μουσική και η τυπογραφία. Μεταγραφές από μεσαιωνικά και αναγεννησιακά χειρόγραφα. Μουσικά παραδείγματα.
   
ΓPHΓOPIANO MEΛOΣ  
Iστορική αναδρoμή στη μουσική παράδοση από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες μέχρι σήμερα. Oι πρώτες μορφές του χριστιανικού μέλους, ψαλμοί και ύμνοι. Tα τοπικά ρεπερτόρια: παλαιορωμαϊκό μέλος, αμβροσιανό μέλος, γαλλικανικό μέλος, μέλος του μπενεβέντο, μοζαραβικό μέλος κλπ. H δημιουργία του Γρηγοριανού μέλους και η σχέση του με τις τοπικές μουσικές παραδόσεις. H μουσική θεωρία του cantus planus. Oι κύκλοι των εορτών, τα λειτουργικά βιβλία και τα μέλη που περιλαμβάνουν. Oι θεωρητικοί του μεσαίωνα και οι σχετικές με την εκτέλεση του Γρηγοριανού μέλους πληροφορίες που αντλούμε από τα θεωρητικά κείμενα της εποχής. H γένεση και η εξέλιξη της νευματικής σημειογραφίας, οικογένειες νευμάτων, εξέταση των κυριοτέρων μουσικών χειρογράφων. Mεταγραφές από μεσαιωνικά χειρόγραφα. Mουσικά παραδείγματα.
   
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ
Η ελληνική βιβλιακή γραφή στην Ανατολή και τη Δύση. H μεγαλογράμματη γραφή από τον 4ο έως και τον 9ο αιώνα (Bιβλική, Aλεξανδρινή, Oξυκόρυφη και Λειτουργική). Η μετάβαση από τη μεγαλογράμματη στη μικρογράμματη γραφή. H μικρογράμματη γραφή από τον 9ο εως και το 15ο αι. Aναλυτική μελέτη του χειρόγραφου βιβλίου. Γενική ιστορική επισκόπηση της λατινικής γραφής. Aσκήσεις ανάγνωσης από ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα.

ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: ΠΑΛΑΙΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΕΣ  
Γενική ιστορική επισκόπηση της σημειογραφίας στο Βυζάντιο. Εκφωνητική σημειογραφία, τοπικές σημειογραφίες, παλαιοβυζαντινές σημειογραφίες (Αθωνική και Coislin), μεσοβυζαντινή σημειογραφία. Μεταγραφές από βυζαντινά χειρόγραφα με μεσοβυζαντινή σημειογραφία. Μουσικά παραδείγματα.   

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΡΗΓΟΡΙΑΝΩΝ ΜΕΛΩΔΙΩΝ (σεμινάριο)  
Το σεμινάριο απευθύνεται στους φοιτητές που επιθυμούν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους πάνω στη δυτική χειρόγραφη μουσική παράδοση από τον 9ο έως το 12o/13ο αιώνα επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον πάνω στη μεθοδολογία των κριτικών εκδόσεων των μελωδιών της λειτουργικής μονωδίας της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Το σεμινάριο αποτελείται από τις ακόλουθες ενότητες:  
• Οι χειρόγραφες πηγές με νευματική σημειογραφία.
• Οι κυριότερες νευματικές οικογένειες.
• Μεθοδολογία των κριτικών εκδόσεων.
• Μεταγραφές Γρηγοριανών μελωδιών.  

Η  ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΥ ΙΤΑΛΙΑΣ (σεμινάριο)  
Το σεμινάριο απευθύνεται στους φοιτητές και τις φοιτήτριες που επιθυμούν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους πάνω στη χειρόγραφη μουσική παράδοση της Νοτίου Ιταλίας, η οποία περιλαμβάνει χειρόγραφες πηγές με δυτική και ανατολική νευματική σημειογραφία. Εξετάζεται κυρίως η περίοδος από τον 9ο έως και το 12ο αιώνα. Το σεμινάριο αποτελείται από τέσσερις ενότητες:  • Ιστορικά στοιχεία.
• Η σημειογραφία και οι χειρόγραφες μουσικές πηγές.
• Ανατολικές επιδράσεις στα λειτουργικά μέλη της δυτικής Εκκλησίας.
• Τα λειτουργικά ειλητάρια Exultet. 

Βιβλία

• Ι. Papathanasiou, Il Quarto modo autentico nella tradizione medievale irmologica,  (Ph. D. University of Copenhagen), Tομοι 1, 2a, 2b, Copenhagen 1994.
• Ι. Παπαθανασιου, Εγχειρίδιο Μουσικής Παλαιογραφίας, Πρώτη ενότητα, Δυτικές Νευματικές Σημειογραφίες, Εκδόδεις Διογένης, Αθήνα 2002.
• Ι. Παπαθανασίου, Παλαιογραφία της Μουσικής και Ελληνική παλαιογραφία. Τα παραπεμπτικά σημεία στα χειρόγραφα με γραφή “τύπου Αναστασίου” και “άσσο πίκα”. Κατάλογος Παραπεμπτικών σημείων, Αθήνα 2013.

Αντιπροσωπευτικές Διμοσιεύσεις

• I. Papathanasiou, Some remarks on a possible Syro-Melchite origin of the MS Sinai gr.1258, in Cahiers de l’Institut du Moyen-Âge Grec et Latin, 64 (1994), pp. 33-57.
• I. Papathanasiou, The dating of the Sticherarion MS EBE 883, in Cahiers de l’Institut du Moyen- Âge Grec et Latin, 66 (1996), pp. 35-48.
• I. Papathanasiou, An “Abridged” Analysis of Heirmologion and Sticherarion Melodies of the Fourth Authentic Mode, στην ιστοσελίδα των Monumenta Musicae Byzantinae (Copenhagen 1996): http://www.igl.ku.dk/MMB/papers/papathan.html
• I. Papathanasiou, The musical notation of the sticherarion MS. Vat. Barb. gr. 483 in Byzantine Chant. Tradition and Reform, ed. Chr. Troelsgård (Acts of a Meeting held at the Danish Institute at Athens, 1993), vol. 2, Athens 1997, pp. 53-67.
• I. Papathanasiou, The use of the Bareia in the old layer Melodies of the Fourth authentic Mode in MS Saba 83, στοPalaeobyzantine Notations. A Reconsideration of the Source Material (ed. βy Chr. Troelsgård  in collaboration with Gerda Wolfram), Hernen 1999, pp. 129-143.
• Ι. Παπαθανασίου, Γρηγοριανό Μέλος, λήμμα στην Eκπαιδευτική Ελ­ληνική Εγκυκλοπαίδεια, Θέατρο, Κινηματογράφος, Μουσική, Χορός, τόμος 28, Εκδο­τική Αθηνών, Αθήνα 1999.
• Ι. Παπαθανασιου - Ν. Μπουκας, Ο ύμνος «Επί σοι χαίρει Κεχαριτωμένη» στη βυζαντινή μουσική παράδοση, inΜουσικολογία,  15 (2002), pp. 138-152.
• Ι. Papathanasiou - N. Bouκas, Byzantine Notation up to 10^th centuries. Oral and Written Transmision of Musical Creation, (XXe Congrès Ιnternational des Études Byzantines, Paris 19-25 août 2001), in Cahiers de l’Institut du Moyen-Âge Grec et Latin, 73 (2003), pp. 3-12., {αναδημοσίευση Ι. Παπαθανασιου - Ν. Μπουκας, Η Βυζαντινή μουσική σημειογραφία και η χρήση της έως το 10^ο αιώνα. Προφορική και γραπτή παράδοση του πρώιμου βυζαντινού μέλους, in Μουσικολογία,  17 (2003), σσ.184-197.}
• Ι. Παπαθανασιου, Λειτουργικά περγαμηνά σπαράγματα από το ιδιωτικό αρχείο του Δημητρίου Χρ. Καπαδόχου, πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου «Οι δύο όψεις της Ελληνικής μουσικής κληρονομιάς. Αφιέρωμα εις μνήμην Σπυρίδωνος Περιστέρη», Αθήνα 10-11 Νοεμβρίου, (Δημοσιεύματα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, αρ. 18), Αθήνα 2003, σσ. 81-102.
• I. Papathanasiou - N. Bouκas, Early Diastematic Notation in Greek Christian Hymnographic Texts of Coptic Origin. A Reconsideration of the Source Material, in Palaeobyzantine Notations III (Acts of a Congress held at the Hernen Castle in March 2001, ed. by Gerda Wolfram, (Eastern Christian Studies, 4), Leuven 2004, pp. 1-25.
•  Ι. Papathanasiou, The Significance of Monumenta Musicae Byzantinae for the Study of the Heirmological Tradition,Monumenta Musicae Byzantinae 75th Anniversary. The current State of Byzantine Musical Studies after 75 Years of Monumenta Musicae Byzantinae, (Acts of the International Conference held at Carlsberg Academy, Copenhagen 16-17 june, 2006), in Bollettino della Badia Greca di Grottaferratta, terza serie, 3 (2006), pp.129-136.
• Ι. Παπαθανασιου, Ομαδοποίηση των βυζαντινών ειρμολογικών πηγών, 10^ος - 14^ος αιώνας, στο Πρακτικά του στ΄ Διεθνούς Συμποσίου Ελληνικής Παλαιογραφίας (Δράμα, 21-27 Σεπτεμβρίου 2003), επιμ. Β. Άτσαλος - Ν. Τσίρωνη, Τόμος Β΄, Βιβλιοαμφιαστής - Παράρτημα 1, Ελληνικής Εταιρεία Βιβλιοδεσίας, Αθήνα 2008, σσ. 527-558.
• Ι. Papathanasiou, The marginal variants of the menaia of Carbone. Some Remarks (Acts of a Congress held at the Hernen Castle in April 2005, ed. by Gerda Wolfram, Leuven - Paris - Dudley, Ma 2008, pp. 1-11.
• Ι. Παπαθανασίου - Γ. Ρουσόπουλος - Ν. Μπούκας, Ειδική βάση δεδομένων μουσικών βυζαντινών χειρογράφων, (Πρακτικά συμποσίου ‘Όψεις μουσικής ιστοριογραφίας’ εις μνήμην Ίωνος Ζώτου, Αθήνα 15 και 16 Δεκεμβρίου 2011), στοΜουσικολογία, 22 (2013).
• Γ. Αμαργιανακησ† - Ι. Παπαθανασιου, Το αλφαβητικό σύστημα του Αγάπιου Παλιέρμου, στο Μουσικολογία 23, υπό έκδοση.